ORGANY
Organy w naszym kościele zostały zbudowane w roku 1912 przez bydgoskiego organmistrza Paula Voleknera. Był on kolejnym właścicielem znanej firmy zajmującej się budową organów, która od 1859 roku działała w Duninowie na Pomorzu Zachodnim. W wyniku pożaru zakładu w roku 1906 Paul przeniósł – z nieznanych przyczyn – swoją firmę do Bydgoszczy. Warsztat Voelknera mieścił się przy ul. Gdańskiej 100. Zatrudnionych tam było kilkunastu pracowników. Rocznie zakład Voelknera budował ok 25 – 30 organów. Kres działalności Paula Voelknera w naszym mieście to rok 1920 r. Organy posiadają 28 głosów, a dyspozycja odznacza się, typowym dla warsztatu Voelknera, romantycznym charakterem.
DYSPOZYCJA ORGANÓW – kolejność głosów i nazewnictwo oryginalne;
1. Pedal Koppel II
2. Pedal Koppel IPedał
3. Posaune 16’
4. Violon 16’
5. Subbass 16’
6. Zartbass 16’
7. Octavbass 8’
8. Bassflöte 8’
Manuał I
9. Trompete 8’
10. Cornett Mixtur 3-5 fach
11. Rauschquinte 2 2/3 u. 2’
12. Octave 4’
13. Rohrflöte 4’
14. Liebl. Gedackt 8’
15. Gemshorn 8’
16. Flûte harmonique 8’
17. Gambe 8’
18. Principal 8’
19. Bordun 16’
20. Manual Koppel
21. Oberoctav Koppel II:I
Manuał II
22. Liebl. Gedackt 16’
23. Geigen Prinzipal 8’
24. Rohrflöte 8’
25. Konzertflöte 8’
26. Schalmei 8’
27. Vox Coelestis 8’
28. Aeoline 8’
29. Traversflöte 4’
30. Fugara 4’
31. Progressio 2-3 fach
32. Horn 8’
Organy wyposażone są w szereg urządzeń dodatkowych, pedał crescenda i żaluzję II manuału.
W roku 1942 r. firma organmistrzowska Josefa Goebla z Gdańska dokonała przebudowy instrumentu. W czasie tych prac zmieniono dyspozycje organów w duchu Orgelbewegung. Rozszerzono dyspozycję pedału o jeden głos, zmieniono układ chórów w głosach mieszanych oraz zredukowano liczbę głosów ośmiostopowych, w miejsce których zamontowano następujące rejestry:
I manuał:
– Waldflöte 2’
– Scharff 3 fach
II manuał:
– Octave 2’
– Glöck leinton 2 fach
– Vox humana 8’
Pedał- Choralbass 4’ (nowy głos)
W 1968 r. w organach zostały zamontowane dzwony rurowe obecnie oznaczone jako Glocke, których manubrium zastąpiło dawny Calcanten ruf.
W tym kształcie instrument przetrwał do pocz. XXI w.. Prawdopodobnie drobne prace i naprawy wykonywał Kazimierz Urbański z Bydgoszczy. W roku 2002 remont instrumentu przeprowadziła firma organmistrzowska Ars Organum Adama Olejnika z Gołusza. W czasie tych prac zamontowano nową, cichobieżną dmuchawę oraz poddano gruntowej renowacji miech oraz stół gry. Od 2012 r. Organy zostały poddane gruntownym pracom restauracyjnym, których zakres obejmował również rekonstrukcję pierwotnego założenia brzmieniowego Voelkknera z 1912 r.
Organy usytuowane są na murowanej emporze muzycznej w zachodniej części kościoła. Prospekt architektoniczny, jednosekcyjny, pięcioosiowy, założony na wysokim cokole z płycinami, neobarokowo-regencyjny, ozdobiony bogatą dekoracją snycerską. Wieżyczka środkowa, wypukła, wysunięta ryzalitowo, wsparta na wydatnym, wysokim cokole, ozdobionym spływami, piszczałki umieszczone na konsoli ozdobionej stylizowanym kartuszem. Wieżyczka środkowa flankowana jest lizenami, wspierającymi zwieńczenie w formie przerwanego naczółka z rozbudową strefą belkowania, wygiętego łukowato ku sklepieniu kościoła, na którym umieszczona jest dekoracja w formie kartusza. Wieżyczki skrajne, oddzielone od wieżyczki środkowej dwukondygnacyjnymi, płaskimi polami piszczałkowymi, na trójkątnych konsolach, wysunięte ryzalitowo, zwieńczone prostym belkowaniem. Wszystkie wieżyczki zwieńczone są rozbudowanymi dekoracjami snycerskimi w formie bogatych akroterionów. Całość flankowana jest uszakami z motywem wstęgi i suchego akantu. Prospekt utrzymany jest w ciemnej kolorystyce, marmoryzowany, detal snycerski – złocony.Piszczałki prospektowe oryginalne, cynowe, z warsztatu Voelknera. Prospekt częściowo grający – zawiera piszczałki głosów Prinzipal 8’ i Octave 4’.Decyzją kujawsko – pomorskiego Konserwatora Zabytków z dnia 11 kwietnia 2011 roku organy zostały wpisane do rejestru zabytków. Są jednym z nielicznych instrumentów w naszym mieście figurującym w tym rejestrze.
Bibliografia:
– Akta wizytacyjne parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa w Bydgoszczy z lat 1955 – 1990;
– Bydgoski Leksykon Muzyczny, KPTK Bydgoszcz 2004 r.
– Karta ewidencyjna zabytku – Wiktor Łyjak; 1999 r.
– Wolfgang J. Brylla, Organmistrz Paul Voelkner z Bydgoszczy, [w:] Organy i Muzyka Organowa VII, Gdańsk 1988;
– Jan Janca, O działalności organmistrzowskiej rodziny Goeblów w setną rocznicę założenia firmy, [w:] Organy i Muzyka Organowa IX, Gdańsk 1994.
